انواع مختلفی از داروهای روانپزشکی (Psychiatric drugs) برای درمان بیماری‌های اعصاب و روان در سطح جهان تولید می‌شود. این داروها اغلب با عنوان روانگردانها (Psychotropic Drug) شناخته شده و شامل داروهایی می‌شوند که بر رفتار، خلق‌وخو، افکار و ادراک تأثیر می‌گذارد. در این مقاله با انواع داروهای روانپزشکی تجویزی و کاربرد آن‌ها آشنا خواهیم شد.
بیشتر بخوانید: اختلال روانی چیست؟ آشنایی با اختلالات روان‌شناختی
توجه: این مقاله صرفاً برای آگاهی دادن به افراد نگارش شده؛ لذا از مصرف داروهای معرفی‌شده در این مقاله بدون تجویز پزشک خودداری کنید.
برخی حقایق درباره داروهای روانپزشکی
داروهای روانگردان، دسته وسیعی از داروها هستند که می‌توانند بسیاری از شرایط پزشکی را درمان کنند. این داروها با تنظیم سطوح مواد شیمیایی مغز یا انتقال دهنده‌های عصبی مانند دوپامین، گاما آمینو بوتیریک اسید (GABA)، نوراپی نفرین و سروتونین کار می‌کنند. پنج دسته عمده از داروهای روانگردان قانونی عبارت‌اند از:
- داروهای ضد اضطراب
- داروهای ضد افسردگی
- داروهای ضد روان‌پریشی
- تثبیت‌کننده‌های خلق‌وخو
- محرک‌ها
برخی از داروهای روانپزشکی می‌توانند عوارض جانبی بسیار جدی ایجاد کنند؛ بنابراین خودسرانه و بدون تجویز پزشک از مصرف این داروها خودداری کنید.
نام و طبقه داروهای روانپزشکی
اصلی‌ترین داروهای روانپزشکی را می‌توانید در جدول زیر مشاهده کنید:
| طبقه دارویی | نام دارو |
| آنتی‌سایکوتیک‌های معمولی (Typical Antipsychotics) | کلرپرومازین (Chlorpromazine) فلوفنازین (Fluphenazine) هالوپریدول (Haloperidol) پرفنازین (Perphenazine) تیوریدازین (Thioridazine) |
| آنتی‌سایکوتیک‌های آتیپیک (Atypical Antipsychotics) | آریپیپرازول (Aripiprazole) کلوزاپین (Clozapine) ایلوپریدون (Iloperidone) اولانزاپین (Olanzapine) پالیپریدون (Paliperidone) کوتیاپین (Quetiapine) ریسپریدون (Risperidone) زیپراسیدون (Ziprasidone) |
| داروهای ضد اضطراب (Anti-Anxiety Agents) | آلپرازولام (Alprazolam) کلونازپام (Clonazepam) دیازپام (Diazepam) لورازپام (Lorazepam) |
| محرک‌ها (Stimulants) | آمفتامین (Amphetamine) دکس متیل فنیدات (Dexmethylphenidate) دکستروآمفتامین (Dextroamphetamine) لیسدگزامفتامین (Lisdexamfetamine) متیل فنیدات (Methylphenidate) |
| داروهای ضد افسردگی مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) | سیتالوپرام (Citalopram) اسیتالوپرام اگزالات (Escitalopram) فلووکسامین (Fluvoxamine) فلوکستین (Fluoxetine) پاروکستین (Paroxetine) سرترالین (Sertraline) |
| داروهای ضد افسردگی مهارکننده بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRI) | اتوموکستین (Atomoxetine) دولوکستین (Duloxetine) ونلافاکسین (Venlafaxine) |
| داروهای ضد افسردگی مهارکننده مونوآمین اکسیداز (MAOI) | ایزوکاربوکسازید (Isocarboxazid) فنلزین (Phenelzine) ترانیل سیپرومین (Tranylcypromine) سلژیلین (Selegiline) |
| داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای (Tricyclic Antidepressants) | آمی‌تریپتیلین (Amitriptyline) آموکساپین (Amoxapine) دزیپرامین (Desipramine) نورتریپتیلین (Nortriptyline) |
| تثبیت‌کننده‌های خلق‌وخو (Mood Stabilizers) | کاربامازپین (Carbamazepine) لاموتریژین (Lamotrigine) لیتیوم (Lithium) |
موارد استفاده داروهای روانپزشکی و عوارض آن‌ها
برخی از موارد استفادهٔ داروهای روانپزشکی و عوارض آن‌ها عبارت‌اند از:
۱. داروهای ضد اضطراب
داروهای ضد اضطراب (Anti-Anxiety Agents) که با نام بنزودیازپین‌ها (BZD) نیز شناخته می‌شوند، به درمان انواع اختلالات اضطراب از جمله اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder)، اختلال هراس (Panic Disorder) و اختلالات خواب (Sleep Disorders) کمک می‌کنند.[1] بنزودیازپین‌ها سطح GABA (نوعی ناقل شیمیایی) را در مغز افزایش می‌دهند و اثرات آرامش‌بخش دارند.
بیشتر بخوانید: آشنایی با اختلال اضطراب، علائم و روش‌های درمان
عوارض جانبی این داروها عبارت‌اند از:
- وابستگی به دارو
- بروز علائم ترک
- سرگیجه
- خواب‌آلودگی
- سردرگمی
- از دست دادن تعادل
- مشکلات حافظه
- فشار خون پایین
- تنفس آهسته
بیشتر بخوانید: معرفی داروهای ضد اضطراب
۲. داروهای ضد افسردگی مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین
داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) معمولاً برای درمان انواع افسردگی مانند اختلال افسردگی عمده و اختلال دوقطبی استفاده می‌شوند. SSRIها با افزایش سطح سروتونین در مغز به بهبود این اختلال‌ها کمک می‌کنند.
بیشتر بخوانید: آشنایی با اختلال دوقطبی، علائم و روش‌های درمان
عوارض جانبی این داروهای روانپزشکی عبارت‌اند از:
- خشکی دهان
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
- خواب نامناسب
- افزایش وزن
- اختلالات جنسی
- افزایش ضربان قلب
۳. داروهای ضد افسردگی مهارکننده بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین
داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRI) با افزایش دوپامین (Dopamine) و نوراپی‌نفرین (Norepinephrine) در مغز به درمان افسردگی کمک می‌کنند. داروهای SNRI ممکن است برای برخی افراد مناسب‌تر باشند؛ به‌ویژه هنگامی که داروهای SSRI اثربخشی لازم را ندارند.
بیشتر بخوانید: آشنایی با اختلال افسردگی، علائم و روش‌های درمان
عوارض جانبی این داروها عبارت‌اند از:
- سردرد
- سرگیجه
- خشکی دهان
- حالت تهوع
- تحریک‌پذیری
- مشکلات خواب
- مشکل در اشتها
- افزایش فشار خون و ضربان قلب
۴. داروهای ضد افسردگی بازدارنده منوآمین اکسیداز
داروهای مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs) با افزایش سطح دوپامین، نوراپی‌نفرین، و سروتونین در مغز علائم افسردگی را بهبود می‌بخشند. البته در نظر داشته باشید که امروزه از این داروها زیاد استفاده نمی‌شود. عوارض جانبی این داروهای روانپزشکی عبارت‌اند از:
- حالت تهوع
- استفراغ
- سرگیجه
- اسهال
- خشکی دهان
- افزایش وزن
۵. داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای
داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای (Tricyclic Antidepressants) از قدیمی‌ترین داروهای روانپزشکی موجود در بازار هستند. این داروها معمولاً زمانی تجویز می‌شوند که سایر داروها برای درمان بیمار اثربخش نبوده‌اند. سه‌حلقه‌ای‌ها با افزایش میزان سروتونین و نوراپی‌نفرین در مغز، به بهبود خلق‌وخو کمک می‌کنند. عوارض جانبی این داروها عبارت‌اند از:
- خشکی دهان
- سرگیجه
- خواب‌آلودگی
- حالت تهوع
- افزایش وزن
- افزایش سطح قند خون
۶. داروهای ضد روان‌پریشی معمولی
داروهای ضد روان‌پریشی تیپیکال (Typical Antipsychotics) برای درمان علائم مرتبط با اسکیزوفرنی استفاده می‌شوند. این داروها با مسدود کردن گیرنده‌های دوپامین در مغز، به بهبود علائم اسکیزوفرنی کمک می‌کنند.
بیشتر بخوانید: آشنایی با اختلال اسکیزوفرنی، علائم و روش های درمان
عوارض جانبی این داروهای روانپزشکی عبارت‌اند از:
- تاری دید
- حالت تهوع
- استفراغ
- مشکلات خواب
- اضطراب
- خواب‌آلودگی
- افزایش وزن
- مشکلات جنسی
- عوارض مرتبط با اختلالات حرکتی خارج هرمی (Extrapyramidal Side Effects)
۷. داروهای ضد روان‌پریشی آتیپیکال
داروهای ضد روان‌پریشی آتیپیک (Atypical Antipsychotics) نسل جدید داروهای روانپزشکی برای درمان اسکیزوفرنی هستند. این داروها با مسدود کردن فعالیت گیرنده‌های دوپامین D2 و سروتونین 5-HT2A در مغز به بهبود علائم مربوط به بیماری اسکیزوفرنی کمک می‌کنند. همچنین، پزشکان ممکن است از این دارو برای درمان اختلال دوقطبی، افسردگی و سندرم تورت نیز استفاده کنند. برخی از عوارض جانبی این داروها عبارت‌اند از:[2]
- افزایش سطح کلسترول بدن
- حرکات غیرارادی، از جمله اسپاسم عضلانی و لرزش
- افزایش احتمال سکته
- سرگیجه
- یبوست
- خشکی دهان
- تاری دید
- افزایش وزن
- خواب‌آلودگی
۸. تثبیت‌کننده‌های خلق‌وخو
پزشکان از داروهای تثبیت خلق‌وخو (Mood Stabilizers) برای درمان افسردگی و سایر اختلالات خلق‌وخو، مانند اختلال دوقطبی، استفاده می‌کنند. عوارض جانبی این داروهای روانپزشکی عبارت‌اند از:
- سرگیجه
- حالت تهوع
- استفراغ
- خستگی
- مشکلات معده
۹. داروهای روانپزشکی، داروهای محرک
داروهای محرک (Stimulants) اغلب برای درمان اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) استفاده می‌شوند. این داروهای روانپزشکی میزان دوپامین (Dopamine) و نوراپی‌نفرین (Norepinephrine) را در مغز افزایش می‌دهند. برخی از عوارض جانبی این داروها عبارت‌اند از:
- مشکلات خواب
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
- افزایش ضربان قلب و فشار خون
جمع‌بندی
در این مقاله به معرفی انواع داروهای روانپزشکی پرداختیم. دقت داشته باشید که این نوع داروها می‌توانند وابستگی ایجاد کنند یا علائم بیماری را افزایش دهند؛ بنابراین بدون نسخه پزشک از مصرف این داروها خودداری کنید.
سوالات متداول
منظور از داروهای روانگردان چیست؟
داروهای روانپزشکی یا روانگردانها به داروهایی گفته می‌شود که روی رفتار، خلق‌وخو، افکار یا ادراک افراد تاثیر می‌گذارد. این می‌تواند شامل داروهایی برای اضطراب، افسردگی و روان‌پریشی باشد.
سه داروی رایج روانپزشکی کدام‌اند؟
داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد روان‌پریشی و داروهای آرام‌بخش از رایج‌ترین داروهای روانپزشکی هستند.
