اضطراب یک واکنش طبیعی به استرس و در برخی شرایط حتی مفید و لازم است. اضطراب می‌تواند ما را نسبت به خطرات آگاه کند و به ما در آماده‌سازی برای مقابله با رویدادهای آسیب‌زا کمک کند. اختلال اضطراب با احساس عصبانیت و استرس متفاوت است و شامل ترس یا اضطراب بیش از حد و غیرقابل‌کنترل می‌شود.
اختلالات اضطرابی شایع‌ترین اختلال روانی (Mental Disorders) در سراسر دنیا هستند. تقریباً ۳۰ درصد از بزرگسالان در مقطعی از زندگی خود تحت‌تأثیر این اختلال بوده‌اند. در سال ۲۰۱۹، ۳۰۱ میلیون نفر مبتلا به یکی از انواع اختلالات اضطرابی تشخیص داده شده‌اند؛ که ۵۸ میلیون کودک و نوجوان نیز جزئی از این آمار بوده‌اند.
بیشتر بخوانید: اختلال روانی چیست؟ آشنایی با اختلالات روان‌شناختی
۳۰۱ میلیون نفر قطعاً عدد بزرگی است؛ اما توجه کنید این عدد فقط شامل کسانی است که به روان‌شناس یا روان‌پزشک مراجعه کرده‌اند و خواستار کمک حرفه‌ای شده‌اند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت میزان واقعی ابتلا به اختلالات اضطراب عدد بزرگتری است. متاسفانه بسیاری از مردم به دلیل گران بودن خدمات سلامت روان، اعتماد نداشتن به کادر درمان، خجالت، شرم، غرور و غیره از دریافت مشاوره روانشناسی پرهیز می‌کنند.
اختلالات اضطرابی قابل درمان هستند و هم‌اکنون درمان‌های مؤثری در دسترس بیماران قرار دارد. در این مقاله می‌توانید مطالبی درباره انواع اختلال اضطراب، علائم و نشانه‌های آن و روش‌های درمان این اختلال مطالعه کنید.
توجه: این مقاله صرفاً برای آگاهی دادن به افراد نگارش شده؛ لذا از نسبت دادن این علائم و نشانه‌ها به خودتان و دیگران پرهیز کرده و در صورت نیاز از روان‌شناس یا روان‌پزشک معتبر (دارای شماره نظام روانشناسی یا شماره نظام پزشکی) کمک حرفه‌ای دریافت کنید.
اختلال اضطراب چیست؟
انجمن روانشناسی آمریکا (APA)، اختلالات اضطراب (Anxiety disorder) را این‌گونه تعریف می‌کند:
اضطراب احساسی است که با احساس تنش، افکار نگران کننده و تغییرات فیزیکی مانند: افزایش فشار خون مشخص می‌شود. افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی معمولاً افکار یا نگرانی‌های مزاحم و مکرر دارند. آن‌ها ممکن است به دلیل این نگرانی‌ها از موقعیت‌های خاصی اجتناب کنند.
«apa.org»
ترس یک واکنش احساسی به یک تهدید فوری است و با اضطراب فرق دارد. ترس بیشتر با واکنش جنگ یا گریز (ماندن برای مبارزه یا ترک موقعیت برای فرار از خطر) مرتبط است؛ اما اضطراب به پیش‌بینی نگرانی در آینده اشاره دارد و بیشتر با تنش عضلانی و رفتار اجتنابی مرتبط است. اختلالات اضطرابی باعث می‌شوند افراد سعی کنند از موقعیت‌هایی که باعث تحریک یا بدتر شدن علائم آن‌ها می‌شود اجتناب کنند.
به‌دلیل اجتناب فرد از اکثر موقعیت‌های زندگی، عملکرد شغلی، کار، مدرسه و روابط شخصی تحت تأثیر قرار می‌گیرند. به‌طور کلی، برای تشخیص یک اختلال اضطرابی، ترس یا اضطراب باید این موارد را در نظر گرفت:
- تناسب یا عدم تناسب ترس و اضطراب با موقعیت؛
- تناسب یا عدم تناسب ترس یا اضطراب با سن فرد؛
- ترس یا اضطراب مانع از عملکرد عادی فرد شوند.
بنابراین دانشجویی که برای امتحان پایان ترم خود دچار استرس و اضطراب مقطعی شده، نمی‌تواند برچسب اختلالات اضطراب را دریافت کند؛ زیرا این اضطراب با سن و موقعیت فرد تناسب دارد و گاهی باعث افزایش انگیزه در فرد نیز می‌شود. حال دانشجویی دیگر را در نظر بگیرید؛ که به‌دلیل ترس از قرار گرفتن در جمع از رفتن به دانشگاه خودداری می‌کند، دچار افت تحصیلی و تنش‌های عضلانی شده است.
ترس از قرار گرفتن در جمع باعث شده عملکرد این دانشجو کاهش پیدا کند؛ علاوه بر این، این میزان ترس نه با موقعیت فرد و نه با سن فرد تناسبی ندارد. بنابراین می‌توان حدس زد و احتمال داد؛ که این دانشجو از اختلال اضطرابی رنج می‌برد.
انواع اختلالات اضطراب
انواع مختلفی از اختلالات اضطرابی وجود دارد، از جمله:
- اختلال اضطراب فراگیر؛
- اختلال هراس؛
- فوبیاهای خاص؛
- آگورافوبیا؛
- اختلال اضطراب اجتماعی؛
- اختلال اضطراب جدایی.
در ادامه با علائم و نشانه‌های این اختلالات آشنا خواهیم شد.
اختلال اضطراب فراگیر
اختلال اضطراب فراگیر (Generalized Anxiety Disorder) شامل نگرانی مداوم و بیش از حد است؛ که در فعالیت‌های روزانه اختلال ایجاد می‌کند. این نگرانی و تنشِ مداوم ممکن است با علائم فیزیکی مانند: بی‌قراری، احساس خستگی، مشکل در تمرکز، تنش عضلانی یا مشکلات خواب همراه باشد.
اغلب نگرانی‌های فرد روی امور روزمره مانند: مسئولیت‌های شغلی، سلامت خانواده یا مسائل جزئی همچون: کارهای خانه، تعمیرات ماشین یا قرار ملاقات‌ها متمرکز است.
اختلال هراس
علامت اصلی اختلال هراس (Panic Disorder) حملات پانیک مکرر است و ترکیب پریشانی فیزیکی و روانی را شامل می‌شود. در طول یک حمله، ممکن است چندین مورد از این علائم به صورت ترکیبی رخ دهند:
- تپش قلب یا ضربان قلب سریع؛
- تعریق؛
- لرزیدن یا لرزش یا گرگرفتگی؛
- احساس تنگی نفس یا احساس خفگی؛
- درد قفسه سینه؛
- احساس سرگیجه، سبکی سر یا غش؛
- بی حسی یا گزگز؛
- حالت تهوع یا دردهای شکمی؛
- ترس از دست دادن کنترل خود؛
- ترس از مردن.
از آنجایی که علائم بسیار شدید هستند، بسیاری از افرادی که حمله پانیک را تجربه می‌کنند ممکن است باور کنند؛ که دچار حمله قلبی شده‌اند و به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنند. حملات پانیک ممکن است مورد انتظار باشد، مانند: پاسخ به یک جسم ترسناک، یا غیرمنتظره و ظاهراً بدون دلیل رخ دهد.
میانگین سن شروع اختلال هراس 20 تا 24 سال و ممکن است همراه با سایر اختلالات روانی مانند: افسردگی یا PTSD رخ دهد.
اختلال فوبیا خاص
فوبیای خاص (Specific Phobia) ترس مفرط و مداوم از یک شی، موقعیت یا فعالیت خاص است؛ که عموماً مضر نیست. بیماران می‌دانند که ترس آن‌ها بیش از حد است؛ اما نمی‌توانند بر آن غلبه کنند. این ترس‌ها چنان ناراحتی ایجاد می‌کنند که برخی افراد برای اجتناب از آنچه می‌ترسند، نهایت تلاش را می‌کنند. به عنوان مثال می‌توان به ترس از خون، ترس از پرواز یا ترس از عنکبوت اشاره کرد.
آگورافوبیا
آگورافوبیا (Agoraphobia) ترس از قرار گرفتن در موقعیت‌هایی است؛ که فرار کردن دشوار یا شرم آور است یا در صورت بروز علائم هراس و اضطراب کمک (شخصی که به فرد کمک کند) در دسترس نباشد. برای تشخیص آگورافوبیا باید این نکات را در نظر گرفت:
- ترس با وضعیت واقعی تناسب نداشته باشد؛
- این وضعیت 6 ماه یا بیشتر طول بکشد؛
- عملکرد فرد را با مشکل روبه‌رو کند.
فرد مبتلا به آگورافوبیا این ترس را در دو یا چند مورد از موقعیت‌های زیر تجربه می‌کند:
- استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی؛
- بودن در فضاهای باز؛
- حضور در مکان‌های بسته نظیر آسانسور؛
- در صف ایستادن یا در جمع بودن؛
- تنها بودن در بیرون از خانه.
فرد مبتلا به آگورافوبیا فعالانه از موقعیت‌های ذکر شده اجتناب می‌کند، به یک همراه نیاز دارد یا دچار ترس و اضطراب شدید و غیرقابل‌تحمل می‌شود. آگورافوبیا می‌تواند آن‌قدر جدی شود که فرد نتواند خانه را ترک کند!
اختلال اضطراب اجتماعی
اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) قبلاً فوبیای اجتماعی نامیده می‌شد. در این اختلال فرد به دلایلی همچون: شرمساری، تحقیر، طرد شدن در تعاملات اجتماعی و غیره اضطراب و ناراحتی قابل توجهی را تجربه می‌کند. افراد مبتلا به این اختلال سعی می‌کنند از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب کنند یا آن را با اضطراب زیادی تحمل می‌کنند.
برای مثال افراد ممکن است ترس شدید از سخنرانی در جمع، ملاقات با افراد جدید، ترس از خوردن و نوشیدن در جمع را تجربه کنند. اضطراب اجتماعی باعث مشکلاتی در عملکرد روزانه شده و حداقل شش ماه طول می‌کشد.
اختلال اضطراب جدایی
فرد مبتلا به اختلال اضطراب جدایی (Separation Anxiety Disorder) به شدت از جدایی از کسانی که به آن‌ها وابسته است، می‌ترسد یا مضطرب می‌شود. این احساس متناسب با سن فرد نیست، باعث ایجاد مشکل در عملکرد فرد شده و حداقل 4 هفته (در کودکان) تا 6 ماه (در بزرگسالان) طول می‌کشد.
یک فرد مبتلا به اضطراب جدایی ممکن است دائماً نگران از دست دادن نزدیک‌ترین عزیران خود باشد، از بیرون رفتن یا خوابیدن در بیرون از خانه بدون آن فرد امتناع می‌کند و ممکن است بارها کابوس‌های جدایی را تجربه کند.
میزان شیوع اختلالات اضطرابی چقدر است؟
طبق بررسی دانشمندان سلامت روان زنان بیشتر از مردان دچار اختلالات اضطرابی می شوند. میزان شیوع این اختلالات عبارت‌اند از:
- فوبیای خاص: 8 تا 12 درصد؛
- اضطراب اجتماعی: 7 درصد؛
- اختلال هراس: 2 الی 3 درصد
- آگورافوبیا: 1 الی 2.9 درصد در نوجوانان و بزرگسالان؛
- اضطراب فراگیر: 2 درصد؛
- اضطراب جدایی: 0.9 الی 1.9 درصد.
لازم به ذکر است این آمار بر اساس جامعه آمریکا تهیه شده و امکان دارد با سایر جوامع تطبیق نداشته باشد. برای درک و مدیریت استرس چندین کتاب در مقاله کتاب های مدیریت استرس به شما معرفی کرده‌ایم؛ که در صورت تمایل می‌توانید آن‌ها را مطالعه کنید.
سوالات متداول
چطور بفهمم؛ که اضطراب من اختلال است؟
اگر نگرانی شما غیر قابل کنترل است و باعث ناراحتی و رنج می‌شود. اگر نگرانی شما روی فعالیت‌های روزمره، از جمله: مدرسه، شغل و زندگی اجتماعی تأثیر می‌گذارد. اگر شما نمی‌توانید نگرانی‌های خود را رها کنید و همواره دل‌مشغول انواع چیزها، مانند: شغل، سلامتی، کارهای خانه و غیره هستید، می‌بایست از یک متخصص سلامت روان کمک بگیرید.
آیا اضطراب قابل درمان است؟
اختلالات اضطرابی قابل درمان هستند. اکثر بیمارانی که از اضطراب رنج می‌برند پس از چند ماه روان‌درمانی، اعلام کرده‌اند؛ که علائم‌شان کاملاً از بین رفته یا کاهش پیدا کرده است. همچنین بسیاری از مراجعان اعلام کرده‌اند؛ پس از چند جلسه درمان متوجه روند بهبودی خود شده‌اند.
آیا اختلال اضطراب، ژنتیکی است؟
اکثر تحقیقات نشان داده است؛ که ژنتیک در ایجاد اختلال اضطراب نقش دارد؛ اما نباید تأثیر عوامل محیطی در ایجاد این کژکاری را نادیده گرفت. به عبارت دیگر، ممکن است اضطراب در ژن‌های فرد وجود داشته باشد؛ اما به دلیل محیط غنی و بدون تنش این اضطراب هرگز نمود پیدا نکند.
روش‌های ساده برای مقابله با اضطراب کدام‌اند؟
برای مقابله با اضطراب از مصرف الکل و داروهای تفریحی پرهیز کنید، سیگار را ترک کنید و نوشیدنی‌های کافئین‌دار را کاهش دهید، از تکنیک‌های کنترل استرس و آرامش استفاده کنید، به‌اندازه کافی بخوابید و غذاهای سالم بخورید.
